Prasłowiańska kultura łużycka

Rozwój prasłowiańskiej kultury, tzw. łużyckiej, trwa przez ostatnie okresy epoki brązu i pierwszy wczesny okres epoki żelaza, tzn. od XIII do IV w. przed naszą erą.

W V w. p.n.e. starożytna Grecja osiągnęła szczyt swego rozwoju kulturalnego: tworzą wtedy m.in. najwięksi dramaturdzy – Ajschylos, Sofokles, Eurypides, rzeźbiarz Fidiasz, historyk Herodot.

W osiedlu pod Biskupinem mieszkało przeszło 1 000 osób w przeszło 100 domach wystawionych wzdłuż 11 ulic. Długość domu wynosiła ok. 10 m., szerokość – ok. 8 m.

Osad takich – zapewne siedzib rozgałęzionych rodów (wspólnot rodowych) rozpoznano na ziemiach polskich kilkadziesiąt. Osiedle otaczał falochron zbudowany z przeszło 35 000 pali dębowych i sosnowych, wbitych w 3–9 rzędach ukośnie w dno jeziora, i sześciometrowy wał drewnianoziemny o obwodzie 463 m. Do osady prowadził most (pomost) dębowy długości 120 m i brama szerokości 3 m. Nad bramą wznosiła się strażnica. W dziedzinie budownictwa grodów i rozwiązań komunikacji w osadach ludność kultury łużyckiej w okresie jej rozkwitu przodowała wśród europejskich społeczeństw pierwotnych.

Podstawą utrzymania ludności kultury łużyckiej była uprawa ziemi i hodowla. Mieszkańcy osiedla biskupińskiego znali już sprzężajną, radłową uprawę, która stopniowo zastąpiła dawną technikę kopieniacką, motykową. Prasłowianie znali m.in. proso, pszenicę, jęczmień, mak, len, groch, bób, soczewicę, hodowali bydło rogate, świnie, kozy, owce, konie i psy. Do zajęć domowych należało m.in. garncarstwo i płóciennictwo. Prasłowianie znali też obróbkę brązu i żelaza. Ludność kultury łużyckiej łączyły kontakty handlowe z różnymi ośrodkami wyższej cywilizacji.

Na całym prawie obszarze kultury łużyckiej upowszechniło się w obrzędzie pogrzebowym palenie zwłok; popiół zsypywano do urn, które wraz z przystawkami z jadłem i napojem grzebano w płytkich grobach; nad zwłokami naczelników (starszych) rodów sypano wysokie kopce (kurhany). W grobie umieszczano też różne przedmioty kultu, np. słonecznego, i przedmioty określające znaczenie zmarłego.

Pierwszą nazwę określającą zapewne przodków Słowian (nazwę ogólną lub odnoszącą się do części Prasłowian) zanotował Herodot. Byli to północni sąsiedzi Scytów – Neurowie. Rozwój kultury łużyckiej zahamowały łupieżcze napady irańskich, koczowniczych Scytów, osiadłych przejściowo nad dolnym Dniestrem i dolnym Dnieprem. Jedna z watah scytyjskich zapewne zniszczyła ok. 400 r. p.n.e. osiedle biskupińskie. Z czasem, na zgliszczach tego pierwszego, powstało nowe, mniejsze osiedle.